Na današnji dan 1938. godine, preminuo je Džemaludin ef. Čaušević, četvrti reisu-l-ulema u periodu Kraljevine Jugoslavije, teolog, mislilac, prosvjetitelj, reformator, novinar, prevoditelj i jezikoslovac. Bio je jedna od najznačajnijih i najutjecajnijih bošnjačkih ličnosti 20. vijeka.
Efendija Čaušević je u Bihaću završio medresu, a Pravni fakultet (Mektebi Hukuk) 1887. godine u Istanbulu. Nakon što je diplomirao, vratio se u BiH, gdje je od 1903. do 1905. godine bio profesor arapskog jezika u Velikoj sarajevskoj gimnaziji, kada je izabran za člana Ulema-medžlisa (današnji Rijaset). Od 1907. do 1909. bio je profesor u Šerijatskoj sudačkoj školi.
Reforma školstva
Na inicijativu ef. Čauševića osnovano je Udruženje imama i muallima Bosne i Hercegovine, 1909. godine, a 1913. izabran je za reisu-l-ulemu, ostavši na tom položaju sve do 1930. godine. Odmah po dolasku na poziciju reisu-l-uleme započeo je reformu školstva. Za zaostalost je krivio konzervativne krugove, koji su distancirali stanovništvo od modernih škola, od evropskih običaja, tj. stanovništvo je bilo prepušteno samo sebi. Objelodanjujući svoje stavove i mišljenja o pitanju školstva ef. Čaušević je bio žestoko napadan od konzervativne islamske uleme.
Uprkos teškoćama na koje je nailazio, on je postepeno provodio do kraja reformu mekteba, kasnije i medresa, te osnovao Okružnu medresu u Sarajevu. Njegovim nastojanjem osnovana je i posebna gimnazija za muslimane (Šerijatska gimnazija) iz koje su svršenici prelazili u Šerijatsku sudačku školu, koja je podignuta u rang fakulteta. Zahvaljujući ef. Čauševiću, održana je Druga vjersko-prosvjetna anketa (1920. i 1921) na kojoj su se našli programi za mektebe i medrese, osnovne i srednje škole, kao i dati okvirni planovi za izradu udžbenika za vjeronauku u osnovnim i srednjim školama. Pokrenuo je i uvođenje latinice i ćirilice u vjerskoj štampi, nastojao modernizirati prezentaciju islama samim vjernicima. Davao je podršku izučavanju predmeta matematike, fizike, hemije i biologije, koje su neki vjernici u to vrijeme nazivali “nevjerničkim predmetima”.
Prvi prijevod Kur’ana na bosanski jezik
Uz brojne govore većoj masi ljudi prilikom molitvi, ef. Čaušević je pokušavao probuditi bošnjačke mase iz letargije i putem tadašnjih medija, objavljujući svoje tekstove u novinama: “Biser” (1918), “Sarajevski list” (1918), “Gajret” (1925), “Novi behar” (1927–37), “Jugoslavenski list” (1929), “Islamski svijet” (1933–35), “Narodna uzdanica” (1933 –37) i dr. u kojima je pozivao na reforme cjelokupnog društva. Tokom pisanja služio se pseudonimima i šiframa kao što su: Dedin prijatelj, Mehmed Džemaluddin, Džemaludin, M. Dž.
Stupanjem na snagu novog ustava Islamske zajednice 1930. godine, kojim je dokinuta samostalnost te institucije, efendija Čaušević je u aprilu te godine podnio ostavku na mjesto reisu-l-uleme, a ubrzo zatim je penzionisan ukazom kralja, nakon dva mandata reisu-l-uleme i 17 godina vođenja Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini.
Nakon što se povukao s dužnosti reisu-l-uleme, ef. Čaušević je s Muhamedom Pandžom počeo raditi na prvom prijevodu Kur’ana na bosanski jezik, koji je objelodanio 1937. godine u Sarajevu sa sadržanim Uvodom, Tumačenjem i Bilješkama. Nekoliko mjeseci nakon objavljivanja prijevoda Kur’ana, Čaušević je preminuo, 28. marta 1938., a ukopan je u haremu Gazi Husrev-begove džamije u Sarajevu.
